Những điều bạn cần biết về say nắng và say nóng

Thời tiết cả nước đang dần chuyển sang mùa hè. Vào những ngày này đỉnh nhiệt liên tục tăng dẫn đến tỷ lệ bệnh nhân say nắng và say nóng liên tục tăng. Cùng BookingCare tìm hiểu cách phòng tránh và khắc phục tình trạng say nắng và say nóng.

Say nắng và say nóng là gì?

Say nóng

• Là tình trạng tăng thân nhiệt do tiếp xúc với nhiệt độ môi trường tăng cao và/ hoặc tăng hoạt động thể lực quá mức, vượt quá khả năng điều hòa của trung khu điều nhiệt.
• Dẫn đến rối loạn mất khả năng kiểm soát thân nhiệt.
• Say nóng có thể phát triển thành say nắng (sốc nhiệt).

Say nắng hay còn gọi là sốc nhiệt (heat troke)

• Là tình trạng tăng thân nhiệt nghiêm trọng (> 40 độ C).
• Rối loạn hoạt động của các cơ quan như thần kinh, tuần hoàn, hô hấp do tác động của nắng nóng và/ hoặc các hoạt động thể lực quá mức.

Say nóng thường gặp về buổi chiều có nhiều tia hồng ngoại, kết hợp với làm việc ở những nơi nhiệt độ, độ ẩm cao, thông gió kém.

Trong khi đó, say nắng thường vào thời điểm giữa trưa trời nắng nóng gay gắt, và có nhiều tia tử ngoại, kết hợp với làm việc dưới trời nắng nóng, độ ẩm cao, không khí lưu thông kém.

Nguyên nhân say nắng và say nóng là gì?

• Khi lao động hoặc tiếp xúc quá lâu dưới trời nắng hoặc trong môi trường nắng nóng, không được bổ sung nước đầy đủ hoặc trang bị phương tiện bảo hộ hiệu quả
• Sự thải nhiệt bị cản trở (mặc quần áo không thấm mồ hôi, độ ẩm quá cao).
• Ở quá lâu dưới trời nắng.
• Dưới tác dụng liên tục của ánh sáng mặt trời gay gắt chiếu vào vùng đầu, gáy, trung tâm điều hòa thân nhiệt cơ thể bị tổn thương làm rối loạn điều hòa thân nhiệt, mất nước cấp gây nên tổn thương thần kinh có thể hồi phục hoặc không hồi phục.

Các yếu tố thuận lợi:

• Trẻ em hoặc người già vì khả năng điều nhiệt, thích nghi kém với nắng nóng.
• Sự thiếu thích nghi với khí hậu nắng nóng.
• Tập luyện và làm việc trong môi trường nắng nóng.
• Mặc quần áo không phù hợp (quá dày, bó sát, không thấm nước, hấp thụ nhiệt,…).
• Lao động trong môi trường nắng nóng, mất nước nhưng không uống đầy đủ nước, hoặc môi trường quá nóng làm mất nước nhanh chóng.
• Đang dùng một số loại thuốc làm giảm tiết mồ hôi: lợi tiểu, chẹn beta, kháng cholinergic, ethanol, kháng histamine.
• Một số tình trạng bệnh lý, sốt, rối loạn nội tiết tố, béo phì,…

Triệu chứng say nắng, say nóng là gì? Làm sao để nhận biết?

• Ngất xỉu thường có đầu tiên.
• Các dấu hiệu nhẹ ban đầu: nhịp tim nhanh, thở nhanh, khô và đỏ da, có thể vã mồ hôi, kèm theo hoa mắt, chóng mặt, đau đầu, buồn nôn.
• Các biểu hiện nặng hơn nếu không được xử trí kịp thời: thở nhanh nông, tụt huyết áp, rối loạn chức năng thần kinh bao gồm thay đổi tri giác, kích động, mê sảng, lú lẫn, co giật và hôn mê. Khi thân nhiệt tăng quá cao còn gây rối loạn điện giải nặng, rối loạn thăng bằng nội môi, có thể xuất huyết (xuất huyết kết mạc, đái ra máu, ỉa ra máu) do rối loạn đông máu nặng, nặng hơn nữa là suy đa phủ tạng dẫn đến tử vong.

Phòng tránh say nắng, say nóng như thế nào?

• Hạn chế đi ra ngoài đường những ngày thời tiết nắng nóng, nhất là trong khung giờ 10 - 16h. Đối với những người phải làm việc trong thời tiết nắng nóng, phải bố trí thời gian làm việc vào những lúc trời mát mẻ như sáng sớm hoặc chiều muộn, hạn chế thời gian làm việc trong môi trường nhiệt độ cao.
• Khi phải ra ngoài khi trời nắng nóng, cần che kín cơ thể bằng cách mặc quần áo rộng, nhẹ và sáng màu, đội mũ rộng vành, sử dụng kem chống nắng.
• Uống đầy đủ nước khi trời nắng nóng hoặc phải lao động nặng dưới ánh nắng mặt trời gay gắt. Thường xuyên uống nước dù chưa cảm thấy khát, trung bình từ 1,5 - 2 lít/ngày, có thể tăng thêm tùy nhu cầu công việc. Có thể uống nước có pha một chút muối hoặc uống dung dịch oresol, nước trái cây, tránh xa nước ngọt có ga, đồ uống năng lượng.
• Không làm việc quá lâu dưới trời nắng hoặc làm việc trong môi trường nóng bức, tránh các hoạt động thể lực quá sức. Nên nghỉ ngơi định kỳ sau khoảng 45 phút hay 1 tiếng làm việc liên tục ở nơi nắng nóng, nghỉ ngơi ở nơi thoáng mát từ 10 - 15 phút.
• Luôn trang bị đầy đủ các thiết bị chống nắng, chống nóng khi lao động, làm việc dưới trời nắng như quần áo bảo hộ lao động, mũ bảo hộ, nón rộng vành, kính râm...
• Tạo không gian thoáng mát trong môi trường làm việc, đặc biệt ở các công xưởng, hầm, lò,... rất có ý nghĩa trong việc phòng chống bị say nắng, say nóng.
• Khi vừa đi nắng về, đây là thời điểm cơ thể tiết ra nhiều mồ hôi, nhiệt cơ thể độ cao, nếu tắm ngay sẽ làm thay đổi thân nhiệt đột ngột, rất nguy hiểm, có thể dẫn đến đột quỵ.
• Vào mùa nắng nóng, cần uống nhiều nước, ăn các loại thức ăn mát, rau củ quả chứa nhiều kali như: rau đay, mồng tơi, rau má, cà chua,... Không sử dụng đồ uống có cồn trước khi làm việc trong môi trường nắng nóng.
• Mặc quần áo rộng rãi, thoáng mát, dễ thoát mồ hôi.
• Không được để trẻ em hoặc bất kỳ ai trong xe hơi đỗ, tắt máy, trong thời tiết nắng nóng dù chỉ để trong thời gian ngắn, do nhiệt độ trong xe hơi có thể tăng hơn 11 độ C chỉ trong 10 phút.

Xử trí say nắng và say nóng như thế nào?

Một điều cần nhấn mạnh là khoảng thời gian 1 giờ sau khi bị say nắng, say nóng ở mức độ nặng được gọi là “thời điểm vàng” để cấp cứu. Do đó, khi cấp cứu say nắng, say nóng phải hết sức chú ý đến việc cấp cứu ban đầu tại hiện trường.

Vì vậy khi gặp người bị say nắng, say nóng, chúng ta phải thực hiện ngay các bước như sau:

• Đưa bệnh nhân vào chỗ mát, thoáng khí (chỗ bóng râm, lên xe mát hay nhà mát,…) đồng thời gọi hỗ trợ, đặc biệt gọi cấp cứu hỗ trợ.
• Khai thông đường thở, hô hấp nhân tạo và ép tim ngoài lồng ngực nếu người bệnh hôn mê, không bắt được mạch.
• Áp dụng ngay lập tức các biện pháp làm mát để hạ nhiệt độ của cơ thể.
• Đo nhiệt độ cơ thể (nếu có nhiệt kế).
• Cởi bỏ quần áo và áp nước ấm lên người bệnh nhân sau đó dùng quạt để tăng quá trình bốc hơi (bệnh nhân nên nằm nghiêng hoặc được đỡ ở tư thế tay chống gối để bề mặt da có thể hứng được nhiều gió càng tốt.
• Đắp khăn lạnh, hoặc áp gói nước đá vào nách, bẹn, cổ.
• Nếu nạn nhân uống được nước, cho uống từng ngụm nhỏ nước mát. Tốt nhất là uống nước có bổ sung muối và khoáng chất như nước Oresol pha đúng liều lượng theo hướng dẫn sử dụng.
• Nếu nạn nhân bị chuột rút, cần xoa bóp nhẹ nhàng vùng cơ bị chuột rút.
• Lưu ý không để cho nhiều người vây quanh nạn nhân. Sau khoảng 10 - 15 phút các biểu hiện sẽ giảm dần.
• Chuyển bệnh nhân bằng xe điều hòa hoặc phải mở cửa sổ, quá trình vận chuyển tiếp tục làm mát nhiệt độ bệnh nhân.

Biến chứng say nắng và say nóng là gì?

• Tim mạch: rối loạn nhịp tim, tụt huyết áp, thay đổi ST – T, tăng men tim.
• Phổi: phù phổi, sặc phổi, kiềm hô hấp và ARDS.
• Thận: tiêu cơ vân, suy thận cấp, hoại tử ống thận cấp.
• Điện giải: hạ kali máu, tăng kali máu, hạ calci máu, tăng natri máu, hạ đường huyết.
• Huyết học: rối loạn đông máu, hội chứng đông máu rải rác lòng mạch (DIC).
• Thần kinh: đột quỵ, rối loạn ý thức ở nhiều mức độ.
• Gan: vàng da, hoại tử tế bào gan, suy gan.

Tóm lại, nếu bạn nghi ngờ ai đó bị say nắng - say nóng, hãy gọi cấp cứu ngay lập tức hoặc đưa bệnh nhân tới bệnh viện. Bất cứ sự trì hoãn nào đều có thể khiến bệnh nhân tử vong.