Bệnh viêm da tiếp xúc do côn trùng và cách đi khám điều trị hiệu quả

Viêm da do tiếp xúc với côn trùng là bệnh Da liễu thường bùng phát từ tháng 6-9 hàng năm. Nguyên nhân là sau vụ thu hoạch lúa hoặc mùa mưa làm ngập ruộng khiến bướm, kiến ba khoang không còn chỗ trú sẽ bay vào nhà, phòng ngủ, phòng tắm và đặc biệt là ban tối, khi thắp điện sáng, bướm sẽ bay vào.

Bệnh viêm da tiếp xúc do côn trùng là gì

• Là một phản ứng cấp tính của da với các chất kích ứng từ côn trùng.
• Viêm da tiếp xúc do Paederus (kiến khoang) là loại thường gặp nhất.
• Ở Việt Nam, bệnh thường xuất hiện vào mùa mưa bão, thành dịch, có thể rải rác suốt cả năm.
• Bệnh không nguy hiểm nhưng làm người bệnh lo lắng.

Côn trùng nào gây viêm da tiếp xúc?

Bệnh thường do 2 loại côn trùng là bướm đêm và kiến khoang gây ra. Bệnh phát ra khi da tiếp xúc trực tiếp với lông của ấu trùng bướm đêm hoặc gián tiếp qua quần áo hay do gió thổi lông dính vào da, ở lông của bướm có chất gây kích ứng da giống histamin gây viêm da cấp tính.

Đối với kiến ba khoang là do một chất giống như Cantharidin có ở trong bụng sâu ban miêu, nên khi siết kiến ba khoang trên da, chất này tiếp xúc trực tiếp với da và gây bệnh.

Căn nguyên gây bệnh

• Bệnh do một loại côn trùng vùng nhiệt đới nóng, ẩm có tên khoa học là Paederus hay còn gọi là kiến ba khoang (hay kiến kim, kiến lác, kiến nhốt, kiến cằm cặp, kiến cong đít...).
• Thuộc họ cánh cứng, có mặt khắp nơi trên thế giới, thường gặp nhất là ở châu Phi và châu Á.

• Côn trùng có mình dài khoảng 7-10mm, mảnh, có 3 đôi chân, cơ thể có 2 vòng đỏ, 3 vòng đen rất điển hình; bay và chạy rất nhanh, thường ẩn náu ở những nơi ẩm ướt, hoạt động chủ yếu vào ban đêm và rất thích ánh sáng đèn huỳnh quang. Khi bị chà xát, côn trùng bị dập nát và phóng thích chất dịch trong cơ thể chứa chất Pederin gây viêm da tiếp xúc.

Chẩn đoán xác định

Biểu hiện lâm sàng

Tại vị trí côn trùng đốt, bị chà xát xuất hiện phản ứng viêm da. Ban đầu chỉ có một hoặc vài đám da đỏ, dài như vết cào xước, hơi phù nề, kích thước từ vài mm đến vài cm. Sau vài giờ hoặc một ngày xuất hiện mụn nước, bọng nước giữa dát đỏ.

Nếu bệnh nhẹ, người bệnh chỉ cảm thấy rát, ngứa, nổi một vài vết đỏ lấm tấm kèm mụn nước, mụn mủ nhỏ. Sau 3 - 5 ngày, tổn thương khô mà không thành phỏng nước, bọng mủ. Nếu nặng hơn, thương tổn rộng, bọng nước, bọng mủ nông lan rộng, có thể trợt loét, hoại tử.

Vị trí: bất kỳ nơi nào nhưng hay gặp ở các vùng da hở. Khi bị tổn thương ở mắt có thể có sưng nề, trợt đỏ, chảy nƣớc mắt; các vị trí khác như nách, bẹn, sinh dục,... có thể gây sưng đau làm hạn chế đi lại.

Cơ năng: bỏng rát, ngứa. Nếu bội nhiễm sẽ thấy đau nhức, khó chịu. 

Toàn thân: một số trường hợp tổn thương lan rộng có thể gây đau nhức, sốt, mệt mỏi, nổi hạch cổ, nách, hoặc bẹn tùy theo vùng tổn thương.

Tiến triển bệnh

Nếu được điều trị sớm, bệnh đỡ nhanh, tổn thương đóng vảy tiết sau khoảng 4 - 6 ngày, khô dần, bong vảy để lại vết da sẫm màu, mất đi dần.

Người bệnh có thể tái phát vài lần. Ở tập thể, có thể nhiều người bị bệnh tại cùng thời điểm.

Phòng bệnh

• Cách phòng bệnh tốt nhất là tránh tiếp xúc với côn trùng gây bệnh.
• Nếu đã tiếp xúc hoặc nghi ngờ tiếp xúc thì nên:

• Khi phát hiện côn trùng đang bò trên da, lấy ra khỏi người bằng cách thổi hoặc để tờ giấy để côn trùng bò lên. Sau đó rửa sạch vùng da đã tiếp xúc.
• Khi đã vô tình chà xát côn trùng, phải rửa sạch tay và những vùng da đã  tiếp xúc.
• Khi phát hiện côn trùng trong khu vực sinh sống, nên ngăn bằng cách đóng cửa hoặc sử dụng lưới mắt nhỏ ngăn côn trùng hoặc thay đèn huỳnh quang bằng đèn ánh sáng vàng.
• Nên ngủ màn và kiểm tra giường chiếu, chăn màn, khăn, quần áo trước khi sử dụng.
• Vào mùa mưa đề phòng côn trùng bay vào nhà ta có thể xịt các thuốc diệt côn trùng không hại.
• Làm sạch khu vực quanh nhà. Nếu làm việc dưới ánh đèn, tránh dùng tay đập hoặc quệt khi có cảm giác vướng trên da.

Lưu ý: Bệnh viêm da tiếp xúc do côn trùng dễ nhầm với bệnh zona

Bệnh zona thực chất là do virut có ái tính với thần kinh gây nên: virut nhân lên trong các hạch thần kinh và theo các sợi thần kinh ra ngoài gây nên bệnh ngoài da, nên tổn thương chỉ bị một khúc bì do thần kinh đó chi phối và chỉ bị một bên rất hiếm khi bị 2 nơi hoặc đối xứng, hai bên. Còn viêm da do côn trùng thì tại vị trí tiếp xúc có thể bị nhiều nơi trên cơ thể.

Điều trị viêm da tiếp xúc do côn trùng

Điều trị tại chỗ là chủ yếu, tùy theo giai đoạn tổn thương.

Tại chỗ

• Ngay khi bị tổn thương: có thể dùng nước muối sinh lý (NaCl 9%0), rửa tổn thương 3-4 lần/ngày nhằm trung hòa độc tố của côn trùng. Tránh kì cọ làm tổn thương lan rộng.
• Khi các tổn thương đỏ, đau rát: dùng các thuốc làm dịu da, sát khuẩn nhẹ như dung dịch Jarish, oxýt kẽm chống viêm như các loại hồ (hồ nước, hồ Tetra-Pred) hay các loại mỡ kháng sinh phối hợp với corticoid bôi 2-3 lần/ngày.
• Trường hợp bọng nước, bọng mủ: chấm dung dịch màu milian, castellani, nước thuốc tím pha loãng... bôi 1 - 2 lần/ngày.

Toàn thân: thường không cần phải điều trị

• Trường hợp thương tổn lan rộng, bọng mủ rộng và có dấu hiệu nhiễm trùng toàn thân: kháng sinh uống.
• Kháng histamin để giảm ngứa, giảm kích ứng

Trước khi xác định được chính xác tình trạng da của mình, người bệnh không nên tự ý sử dụng bất kì loại thuốc hay phương pháp điều trị nào khi chưa có sự chỉ định của bác sĩ. Ngay khi nhận thấy trên da xuất hiện những dấu hiệu bất thường, người bệnh nên đi khám sớm để được chẩn đoán và điều trị hiệu quả nhất.