Dị ứng thức ăn: nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Dị ứng thức ăn là một trong những bệnh lý phổ biến liên quan đến hệ thống miễn dịch mà nhiều người gặp phải. Bất kì ai cũng có khả năng bị dị ứng với một số loại thực phẩm nào đó mà có thể chúng ta chưa biết. Nắm được những thông tin cơ bản về dị ứng thức ăn là yếu tố quan trọng giúp phát hiện, điều trị và phòng ngừa bệnh hiệu quả.

Dị ứng thức ăn là gì?

Dị ứng thức ăn xảy ra khi cơ thể xuất hiện các phản ứng miễn dịch với một số loại thực phẩm nào đó, thường là protein có trong các loại thực phẩm như: trứng, sữa, cá, đậu nành, đậu phộng, lúa mỳ, các loại hạt, hải sản tôm cua,...

Nguyên nhân gây dị ứng thức ăn

Hệ thống miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện, ngăn chặn và tiêu diệt những tác nhân gây hại cho cơ thể như vi khuẩn hoặc virus xâm nhập. 

Với người mắc bệnh dị ứng thức ăn, khi cơ thể hấp thụ một số loại thực phẩm chứa chất gây dị ứng nào đó, hệ thống miễn dịch cảnh báo nhầm rằng đây là những chất độc hại gây bệnh cho cơ thể.

Lúc này, hệ thống miễn dịch của người bệnh sẽ kích hoạt các tế bào giải phóng một kháng thể được gọi là immunoglobulin E (IgE) để vô hiệu hóa thực phẩm hoặc chất gây dị ứng đó.

Lần tiếp theo khi người bệnh ăn lượng thức ăn đó dù là nhỏ nhất, các kháng thể IgE sẽ cảm nhận được và ra hiệu cho hệ thống miễn dịch giải phóng histamine, cũng như các hóa chất trung gian khác đi vào máu của người bệnh. Chính những chất này chịu trách nhiệm gây ra các phản ứng dị ứng.

Dị ứng thức ăn có thể xuất hiện ở bất kì ai nhưng những đối tượng dưới đây có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nhiều:

• Trẻ nhỏ dưới 6 tuổi, hệ thống tiêu hóa chưa hoàn thiện
• Người mắc bệnh hen suyễn, chàm, viêm mũi dị ứng, viêm xoang
• Người có người thân cũng mắc bệnh lý này (do yếu tố di truyền)
• Người có tiền sử dị ứng với một số chất nào đó kể cả dị ứng với thực phẩm hoặc không phải thực phẩm cũng có khả năng bị dị ứng thức ăn.

Các triệu chứng thường gặp khi bị dị ứng thức ăn

Tùy vào từng trường hợp cụ thể mà người mắc bệnh dị ứng thức ăn sẽ có các biểu hiện với mức độ nghiêm trọng khác nhau. Một số trường hợp xuất hiện cảm giác khó chịu nhưng không nghiêm trọng, một số khác thì phức tạp hơn, thậm chí có thể tử vong nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách.

Thông thường, các triệu chứng của dị ứng thức ăn sẽ xuất hiện sau ăn  khoảng vài phút hoặc 2 tiếng đồng hồ. Rất ít trường hợp dị ứng thức ăn biểu hiện triệu chứng muộn hơn khoảng thời gian này.

Dưới đây là một số triệu chứng dị ứng thức ăn thường gặp nhất:

• Nổi mề đay ngứa 
• Sưng môi, mặt, lưỡi, cổ họng hoặc các bộ phận khác trên cơ thể
• Thở khò khè, nghẹt mũi, khó thở
• Đau bụng, tiêu chảy
• Buồn nôn hoặc nôn
• Chóng mặt, choáng váng, ngất xỉu
• Khàn giọng, khó nuốt, cảm giác nghẹn ở cổ họng
• ...

Trường hợp nghiêm trọng do sốc phản vệ, người bệnh có thể gặp các triệu chứng như:

• Bất tỉnh
• Tim đập nhanh
• Khó thở
• Tụt huyết áp
• ...

Xét nghiệm chẩn đoán dị ứng thức ăn

Để có thể xác định chính xác người bệnh có bị dị ứng thức ăn hay không, bác sĩ có thể tiến hành thu thập thông tin và thực hiện một số biện pháp xét nghiệm chẩn đoán như sau:

Chẩn đoán lâm sàng

Bác sĩ sẽ chẩn đoán bệnh dựa trên tình trạng cũng như biểu hiện của người bệnh kèm theo các thông tin cần thiết như:

• Người bệnh đã ăn những loại thức ăn nào? Trước đó có tiền sử bị dị ứng hay không?
• Thời gian xuất hiện triệu chứng sau ăn là bao lâu?
• Có những ai cũng ăn thức ăn này mà cũng xuất hiện triệu chứng tương tự hay không?
• ...

Chẩn đoán cận lâm sàng

Nếu khám thông thường không xác định được chính xác nguyên nhân gây bệnh, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện một số biện pháp xét nghiệm chẩn đoán sau:

• Chế độ ăn kiêng loại bỏ

Người bệnh có thể được yêu cầu loại bỏ các loại thực phẩm bị nghi ngờ gây dị ứng trong một hoặc hai tuần và sau đó thêm từng loại thực phẩm trở lại chế độ ăn của mình.

Quá trình này có thể giúp liên kết các triệu chứng với các loại thực phẩm cụ thể. Tuy nhiên, chế độ ăn kiêng loại bỏ không phải là điều hoàn toàn có thể thực hiện được, đôi khi có thể kèm theo rủi ro.

• Test lẩy da

Một lượng nhỏ dị nguyên trong thực phẩm nghi ngờ sẽ được nhỏ lên vùng da được làm sạch bằng cồn trước (thông thường ở cẳng tay người bệnh). Bác sĩ sẽ dùng kim châm nhẹ vào bề mặt da để dị nguyên thấm vào da. Quy trình này thường không gây đau đớn nhưng có thể khiến một số người thấy hơi khó chịu. Sau 15 – 20 phút, nếu xảy ra phản ứng dị ứng, da sẽ nổi mẩn đỏ và ngứa. Khu vực tiếp xúc với chất gây dị ứng sẽ sưng và đỏ lên.

• Xét nghiệm máu

Xét nghiệm máu đo tryptase có thể giúp xác định tình trạng phản vệ hoặc định lượng IgE trong máu giúp đo lường phản ứng của hệ thống miễn dịch với các loại thực phẩm cụ thể.

Điều trị dị ứng thức ăn

Việc điều trị các triệu chứng của dị ứng thức ăn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau như: nguyên nhân gây bệnh, mức độ nghiêm trọng, đối tượng mắc bệnh,...

Ngay khi nhận thấy cơ thể xuất hiện biểu hiện bất thường của dị ứng thức ăn, người bệnh không được tự ý điều trị nếu chưa có chỉ định của bác sĩ.

Dưới đây là một số phương pháp điều trị dị ứng thức ăn phổ biến nhất:

• Trường hợp dị ứng nhẹ thường được điều trị bằng thuốc kháng Histamine
• Đối với các phản ứng nghiêm trọng hơn, có thể điều trị bằng thuốc Corticosteroid đường toàn thân.
• Thuốc giãn phế quản nếu người bệnh có tình trạng tắc nghẽn đường thở gây ra các triệu chứng liên quan như khò khè, khó thở, ho, tức ngực...
• Thở oxy nếu người bệnh bị suy hô hấp
• Truyền dịch
• Trường hợp nặng nhất là người bệnh bị sốc phản vệ, nguy hiểm đến tính mạng, phương pháp cấp bách nhất là phải tiêm epinephrine. Ống tiêm tự động này có thể được sử dụng bởi chính người bệnh khi đã nắm được cách sử dụng. Người bệnh có tiền sử dị ứng cần thận trọng khi ăn uống và mang theo ống tiêm mọi lúc, mọi nơi.

Sống chung an toàn với dị ứng thức ăn

Dị ứng thức ăn là một bệnh lý liên quan đến hệ thống miễn dịch nên không có loại thuốc nào có thể điều trị triệt để. Vì vậy, mỗi lần tiếp xúc phải loại thực phẩm gây dị ứng đó, các triệu chứng nhiều khả năng sẽ xuất hiện trở lại. Phương pháp điều trị hiện tại chỉ có khả năng làm giảm triệu chứng của mỗi đợt dị ứng.

Dưới đây là một số lời khuyên giúp người bệnh dị ứng thức ăn phòng ngừa bệnh hiệu quả:

• Tuyệt đối không ăn các loại thực phẩm chứa thành phần là các chất gây dị ứng mà cơ thể gặp phải
• Đối với những loại thức ăn chế biến sẵn, cần tìm hiểu kĩ bảng thành phần, nguyên liệu trước khi sử dụng
• Mang theo thuốc điều trị dị ứng thức ăn mọi lúc mọi nơi đề phòng trường hợp vô tình ăn phải thức ăn gây dị ứng.
• ...

Nếu nghi ngờ bị dị ứng thức ăn mà chưa rõ nguyên nhân cụ thể do đâu, người bệnh cần tới ngay cơ sở y tế uy tín để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.