Vô sinh thứ phát – Nỗi lo của hàng ngàn cặp vợ chồng

Tỷ lệ các cặp đôi vô sinh - hiếm muộn ngày càng gia tăng và có xu hướng trẻ hoá. Vô sinh chiếm tỷ lệ 7.7% tại Việt Nam, trong đó vô sinh thứ phát chiếm tới 50%. Vậy nguyên nhân nào dẫn tới vô sinh thứ phát? Tình trạng vô sinh thứ phát khác gì với vô sinh nguyên phát? 

Vô sinh thứ phát là gì? 

Vô sinh là tình trạng cặp vợ chồng quan hệ bình thường không sử dụng biện pháp tránh thai nhưng không có thai sau 12 tháng chung sống. Với người vợ trên 35 tuổi thì thời gian không có thai 6 tháng là đã được chẩn đoán vô sinh. 

Vô sinh nguyên phát là tình trạng vô sinh ở những cặp vợ chồng người vợ chưa có thai lần nào. 

Khác với vô sinh nguyên phát, vô sinh thứ phát là tình trạng vô sinh ở những cặp vợ chồng đã từng sinh con (hoặc mang thai, kể cả những lần sảy thai). Bởi vì đã từng có con (hoặc từng mang thai) nên nhiều cặp vợ chồng thường có tâm lý chủ quan, nghĩ rằng mọi thứ sẽ ổn. Điều này dẫn tới tình trạng kéo dài, ảnh hưởng tới việc chẩn đoán và điều trị sớm. 

Ở các nước phát triển, vô sinh do yếu tố nữ được báo cáo ở 37% các cặp vợ chồng vô sinh, vô sinh do yếu tố nam là 8% và vô sinh do cả nam và nữ là 35%. 5% các cặp vợ chồng bị vô sinh không rõ nguyên nhân. Muốn điều trị vô sinh, cả hai vợ chồng cần đi khám và kiểm tra để phát hiện nguyên nhân và có phác đồ điều trị phù hợp. 

Vô sinh thứ phát ở nữ giới 

Nguyên nhân gây vô sinh thứ phát 

• Nguyên nhân liên quan đến ống dẫn trứng: Tổn thương, viêm, tắc vòi trứng khiến noãn và tinh trùng không thể gặp nhau để thụ tinh. Các viêm nhiễm, dính vùng chậu, lạc nội mạc tử cung…
• Nguyên nhân liên quan đến buồng trứng: Các rối loạn trong hoạt động của buồng trứng, buồng trứng đa nang, lạc nội mạc tử cung tại buồng trứng, rối loạn phóng noãn,... cũng gây vô sinh thứ phát.
• Nguyên nhân liên quan đến buồng tử cung: Các tình trạng như dính buồng tử cung, polyp buồng tử cung, u xơ tử cung, dị dạng tử cung... 
• Tuổi tác: Phụ nữ sau tuổi 35 sẽ khó thụ thai hơn rất nhiều. 
• Biến chứng từ lần mang thai trước hoặc lần sinh nở, phẫu thuật trước đây.

Dấu hiệu gợi ý vô sinh thứ phát ở nữ 

Kinh nguyệt không đều: chu kỳ kinh nguyệt dài hoặc ngắn hơn bình thường, thậm chí vô kinh trên 6 tháng. Hoặc rong kinh kéo dài trên 7 ngày (bình thường 3 – 5 ngày). 

• Vùng kín tiết dịch lạ: khí hư màu trắng đục và không mùi là bình thường. Nếu khí hư ra dịch vàng, xanh, mùi hôi, ngứa ngáy… là bất thường. 
• Đau rát khi quan hệ có thể do các bệnh lý như u xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung, viêm nhiễm vùng sinh dục - tử cung…
• Nữ giới luôn cảm thấy mệt mỏi, tăng cân – béo phì, hoặc thiếu cân, người xanh xao thiếu sức sống.

Khám vô sinh thứ phát ở nữ giới

Để khám và chẩn đoán tình trạng vô sinh thứ phát, bác sĩ sẽ hỏi đáp một số vấn đề liên quan đến tiền sử của nữ giới, sau đó chỉ định các xét nghiệm cận lâm sàng: 

• Khai thác tiền sử sản phụ khoa: tiền sử những lần mang thai trước (những lần chửa đẻ - sảy thai), các biến chứng của lần mang thai trước, tiền sử kinh nguyệt (các rối loạn kinh nguyệt, rối loạn phóng noãn)…
• Thăm khám lâm sàng: Giúp bác sĩ phát hiện những viêm nhiễm hay bất thường đường sinh dục như polyp, u xơ tử cung, u nang, u buồng trứng,…
• Các xét nghiệm cận lâm sàng: Xét nghiệm công thức máu, chức năng tuyến giáp, xét nghiệm hormone,…
• Các chẩn đoán hình ảnh: siêu âm phụ khoa thông thường, chụp dựng hình buồng tử cung, chụp tử cung – vòi trứng có cản quang…
• Đánh giá dự trữ buồng trứng: đây là một trong những kiểm tra cần làm nhằm đánh giá dự trữ buồng trứng, nhất là ở phụ nữ nhiều tuổi hoặc đã phẫu thuật buồng trứng trước đây có nguy cơ suy giảm chức năng hoặc dự trữ buồng trứng. Các đánh giá thường làm là đo nồng độ AMH, siêu âm đếm nang thứ cấp vào ngày 2 chu kỳ kinh 
• Trong trường hợp thất bại làm tổ nhiều lần, người vợ có thể được chỉ định: xét nghiệm phân tích yếu tố miễn dịch tại chỗ của niêm mạc tử cung (matrice lab), đánh giá sổ làm tổ (ERA test), nội soi buồng tử cung, nội soi ổ bụng khi có chỉ định…

Vô sinh thứ phát ở nam giới

Nguyên nhân gây vô sinh thứ phát 

• Chất lượng tinh trùng bị giảm sút do môi trường làm việc nhiệt độ cao, hoá chất, phóng xạ hay ô nhiễm… trong thời gian dài. 
• Nam giới mắc các bệnh chấn thương bộ phận sinh dục, giãn tĩnh mạch thừng tinh, xoắn tinh hoàn…
• Nam giới mắc bệnh quai bị dẫn đến biến chứng viêm, teo tinh hoàn. 
• Stress, căng thẳng kéo dài làm giảm ham muốn, rối loạn hormone nam giới. 
• Nam giới rối loạn xuất tinh, xuất tinh ngược dòng…
• Sử dụng thuốc lá, rượu bia, chất kích thích hay tác dụng phụ của một số thuốc điều trị bệnh làm ảnh hưởng quá trình sinh tinh và chất lượng tinh trùng. 

Dấu hiệu gợi ý vô sinh thứ phát ở nam 

Tinh dịch không bình thường: xuất tinh ít, tinh dịch lỏng hay có cục, màu sắc lạ như xanh, đỏ…

• Rối loạn cương dương hoặc suy giảm ham muốn tình dục, xuất tinh sớm, xuất tinh ngược dòng.
• Cơ quan sinh dục phát triển bất thường như teo tinh hoàn, đau vùng bìu, viêm nhiễm bộ phận sinh dục…
• Không thể thụ thai dù cả bạn và vợ không dùng biện pháp tránh thai nào trong thời gian 1 năm. 

Khám vô sinh thứ phát ở nam giới

Thăm khám vô sinh ở nam sẽ bao gồm hỏi bệnh, khám lâm sàng và xét nghiệm:

• Khai thác tiền sử sinh đẻ trước đây, tiền sử bệnh lý và phẫu thuật, các rối loạn tình dục. Ngoài ra, bác sĩ có thể hỏi thêm về tiền sử sử dụng thuốc chữa bệnh, hút thuốc lá, rượu bia, chất kích thích…
• Khám lâm sàng: Thăm khám lâm sàng giúp bác sĩ phát hiện các bất thường của tinh hoàn, dương vật (nếu có). 
• Xét nghiệm tinh dịch đồ: nếu kết quả bất thường thì cần làm lại sau ít nhất 1 tháng. 
• Ngoài ra, bác sĩ có thể chỉ định làm thêm các xét nghiệm hormone, siêu âm bìu,… để tìm nguyên nhân.

Phương pháp điều trị vô sinh thứ phát ở nam và nữ

Theo các chuyên gia, vô sinh thứ phát có khả năng điều trị tốt hơn so với vô sinh nguyên phát. Tuy nhiên, về thời gian và phương pháp điều trị còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố như nguyên nhân, thời gian vô sinh hay nơi điều trị. 

Một số phương pháp điều trị có thể kể đến như: 

• Điều trị nội khoa: Sử dụng thuốc để điều trị với các vấn đề về viêm nhiễm. Ngoài ra bạn cũng có thể được bác sĩ kê thêm những loại thuốc hỗ trợ kháng viêm, tăng đề kháng, nâng cao sức khỏe sinh sản để sớm thụ thai. 
• Điều trị ngoại khoa: Phương pháp phẫu thuật được chỉ định nếu nguyên nhân vô sinh thứ phát nam do giãn tĩnh mạch thừng tinh, tắc ống dẫn tinh, bị xoắn tinh hoàn,.... Vô sinh thứ phát ở nữ do buồng trứng đa nang, tắc vòi trứng hay u xơ tử cung,... 
• Phương pháp hỗ trợ sinh sản: Nếu các phương pháp uống thuốc hay phẫu thuật không thành công, bác sĩ sẽ khuyên bạn áp dụng các phương pháp hỗ trợ sinh sản. Bạn có thể tìm hiểu và nghe tư vấn để chọn phương pháp thụ tinh nhân tạo IUI, thụ tinh trong ống nghiệm IVF hay các phương pháp khác để có con như Kỹ thuật tiêm tinh trùng vào bào tương noãn (ICSI), Hỗ trợ phôi thoát màng 100%, Keo dính phôi, Trữ noãn….

Dự phòng vô sinh thứ phát ở nam và nữ 

Để hạn chế tình trạng vô sinh thứ phát, các cặp vợ chồng nên thực hiện những lưu ý sau: 

• Cân nhắc thời gian mang thai ở nữ (trước 35 tuổi), không nên kéo dài khoảng cách giữa hai lần sinh con (nên từ 3 – 5 năm). 
• Xây dựng lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống tốt, tránh rượu bia, thuốc lá tập thể dục thường xuyên, nghỉ ngơi hợp lý, tâm lý thoải mái vui vẻ. 
• Quan hệ tình dục an toàn giúp tránh các bệnh lý lây qua đường tình dục cũng là một cách phòng ngừa hiệu quả.   
• Đối với phụ nữ, nên đi khám phụ khoa 6 tháng/lần để tránh viêm nhiễm và các bệnh lý vùng tử cung - buồng trứng. 
• Hạn chế việc nạo hút thai, phá thai vì việc này gây tổn hại cho cơ thể và sức khỏe sinh sản. Nên lựa chọn biện pháp tránh thai an toàn khi chưa có ý định sinh con.

Vô sinh thứ phát gây ảnh hưởng nặng nề đến thể chất và tinh thần đối với nhiều cặp vợ chồng. Trong trường hợp muốn có thai nhưng sau một năm không sử dụng bất kỳ một phương pháp tránh thai nào mà không có thai thì cả hai vợ chồng nên đến các cơ sở y tế chuyên khoa để được kiểm tra sớm.