Sỏi tiết niệu: Nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp chẩn đoán và điều trị

Sỏi tiết niệu là bệnh lý phổ biến ở Việt Nam, với tỷ lệ mắc dao động từ 2-12% dân số. Bệnh không chỉ gây ảnh hưởng đến sinh hoạt của người bệnh mà còn gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm. Nắm rõ các thông tin về bệnh sẽ giúp chúng ta chủ động trong việc phòng ngừa và quản lý bệnh.

Sỏi tiết niệu là gì?

Sỏi tiết niệu là những chất cặn cứng được tạo thành từ các khoáng chất và muối hình thành bên trong đường tiết niệu, bao gồm: sỏi thận, sỏi niệu quản, sỏi bàng quang, sỏi niệu đạo. Trong số đó, sỏi thận phổ biến nhất, chiếm khoảng 40%. Ở nam, tỉ lệ mắc sỏi tiết niệu cao hơn ở nữ giới, đặc biệt là ở độ tuổi trung niên.

Dựa vào thành phần các chất cặn hình thành nên các loại sỏi, có thể phân loại thành các dạng sỏi:

• Sỏi canxi oxalat: Loại sỏi này chiếm khoảng 70% các trường hợp sỏi thận. Sỏi canxi oxalat hình thành do sự kết hợp của canxi và oxalat trong nước tiểu. Oxalate là một chất tự nhiên được tìm thấy trong nhiều loại thực phẩm, chẳng hạn như rau bina, củ cải đường, sô cô la và hạt.
• Sỏi canxi phosphat: Loại sỏi này thường gặp ở những người bị nhiễm khuẩn đường tiết niệu. Sỏi canxi phosphat hình thành do sự kết hợp của canxi và phosphat trong nước tiểu.
• Sỏi struvite: Loại sỏi này thường gặp ở những người bị nhiễm khuẩn đường tiết niệu do vi khuẩn sản sinh ra urease. Urease là một loại enzyme có khả năng phân hủy urea thành amoniac. Amoniac làm tăng pH của nước tiểu, khiến canxi và magiê kết tủa thành sỏi.
• Sỏi axit uric: Loại sỏi này thường gặp ở những người bị bệnh gút hoặc ăn nhiều thực phẩm giàu protein. Axit uric là một chất thải của cơ thể được tạo ra từ quá trình chuyển hóa protein. Khi nồng độ axit uric trong nước tiểu cao, axit uric có thể kết tủa thành sỏi.
• Sỏi cystine: Loại sỏi này rất hiếm gặp. Sỏi cystine hình thành do sự tích tụ của cystine, một loại axit amin trong nước tiểu.

Nguyên nhân gây ra sỏi tiết niệu

Nguyên nhân gây ra sỏi tiết niệu thường không rõ ràng, thường do nhiều yếu tố kết hợp làm tăng khả năng mắc bệnh. 

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ phát triển bệnh sỏi tiết niệu gồm:

• Di truyền: Nếu bạn có người thân trong gia đình mắc bệnh sỏi tiết niệu, bạn cũng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn
• Không uống đủ nước: Không uống đủ nước mỗi ngày có thể làm tăng nguy cơ bị sỏi. Những người sống ở vùng khí hậu khô, ấm và những người đổ mồ hôi nhiều cũng có khả năng mắc bệnh cao hơn
• Chế độ ăn kiêng: Ăn một chế độ ăn giàu protein, natri (muối) và đường có thể làm tăng nguy cơ mắc một số loại sỏi thận. Đặc biệt, chế độ ăn nhiều muối sẽ làm tăng lượng canxi mà hệ tiết niệu phải lọc và làm tăng đáng kể nguy cơ bị sỏi
• Phẫu thuật và bệnh tiêu hóa: Phẫu thuật cắt dạ dày, bệnh viêm ruột hoặc tiêu chảy mạn tính có thể gây ra những thay đổi trong quá trình tiêu hóa ảnh hưởng đến sự hấp thụ canxi và nước, làm tăng khả năng tạo sỏi trong cơ thể
• Sử dụng thuốc: Một số loại thuốc hoặc thực phẩm chức năng,  chẳng hạn như vitamin C, thuốc nhuận tràng (khi sử dụng quá mức), thuốc kháng axit có chứa canxi và một số loại thuốc dùng để điều trị chứng đau nửa đầu hoặc trầm cảm, có thể làm tăng nguy cơ mắc sỏi thận

Triệu chứng bệnh sỏi tiết niệu

Tùy vào vị trí và kích thước sỏi mà các triệu chứng biểu hiện sẽ khác nhau, tuy nhiên, phần lớn người bệnh mắc sỏi tiết niệu đều có các triệu chứng điển hình như:

• Khó khăn khi tiểu tiện, kèm các triệu chứng tiểu buốt, tiểu rắt, tiểu són
• Nước tiểu có màu hồng, đỏ hoặc nâu, có thể có mùi lạ
• Đau quặn ở vị trí thắt lưng và lan dọc xuống bẹn và vùng sinh dục, đau tăng khi vận động
• Triệu chứng rối loạn tiêu hóa như nôn hoặc buồn nôn, chướng bụng

Phương pháp chẩn đoán 

Trước tiên, các bác sĩ sẽ hỏi và kiểm tra tiền sử bệnh và các triệu chứng lâm sàng mà bệnh nhân đang gặp phải. Sau đó, bác sĩ sẽ chỉ định các xét nghiệm cận lâm sàng để chẩn đoán xác định, bao gồm:

• Phân tích nước tiểu: Xét nghiệm này giúp cung cấp thông tin cơ bản ban đầu xem có máu, bạch cầu trong nước tiểu không, cũng như  gợi ý có hay không nhiễm khuẩn đường tiết niệu
• Chụp X-quang hệ tiết niệu không chuẩn bị (KUB): Chụp X-quang này có thể giúp phát hiện các sỏi tiết niệu, cản quang
• Chụp cắt lớp vi tính (CT) hệ tiết niệu: Chụp CT có thể giúp xác định kích thước, vị trí, hình dạng của sỏi, cũng như có hay không tổn thương thận do sỏi ví dụ như thận ứ nước, viêm thận bể thận…
• Siêu âm hệ tiết niệu: Siêu âm có thể giúp phát hiện các sỏi nhỏ, không cản quang.

Phương pháp điều trị