Tắc mật là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Mật là dịch tiết ngoại tiết của gan, được sản xuất liên tục để hỗ trợ quá trình tiêu hóa chất béo và nhiều nhiệm vụ quan trọng khác. Tắc mật nếu không phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.

Tắc mật là gì?

Ở người bình thường, quá trình tạo mật từ gan và bài tiết mật được xảy ra liên tục. Gan bài tiết mật, 75% dịch mật sau đó theo hệ thống ống dẫn mật được dự trữ và cô đặc tại túi mật trong thời gian nhịn ăn, phần còn lại chảy vào hệ thống ống mật chủ để xuống tá tràng. 

Khi ăn, túi mật đẩy 50 - 75% lượng mật vào tá tràng giúp tiêu hóa thức ăn, 90% lượng mật được tiết ra được hấp thu vào ruột non và quay trở về gan. Chính vì vậy hệ thống các ống dẫn mật có vai trò rất quan trọng trong việc tiêu hóa thức ăn. 

Khi ống dẫn mật bị tắc, mật sẽ không thể di chuyển xuống ruột hoặc dự trữ trong túi mật mà bị ứ lại trong gan gây ra tình trạng tắc mật. Thành phần chủ yếu của mật bao gồm: cholesterol, muối mật, sắc tố mật (bilirubin),... khi bị ứ tắc, các chất này thấm vào máu và gây ra nhiều triệu chứng nghiêm trọng.

Nguyên nhân gây tắc mật

Tắc mật có thể xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu nguyên nhân gây tắc mật theo 2 nhóm chính, bao gồm:

Nguyên nhân trong gan

Người bệnh mắc một số vấn đề về gan như:

• Gan bị nhiễm trùng (ví dụ: áp xe gan đa ổ, bệnh thâm nhiễm ở gan như lao gan)
• Ung thư gan
• Xơ gan ứ mật
• Viêm gan siêu vi A, B, C, D, E. Viêm gan tự miễn
• Người bệnh dùng các thuốc và hoặc các chất độc (như rượu) gây tổn thương trực tiếp tế bào gan và gây cản trở chuyển hóa. Ví dụ như: steroid đồng hóa và chlorpromazine gây ra tình trạng ứ mật, thuốc lợi tiểu thiazid làm tăng nhẹ nguy cơ bị sỏi mật, amoxicillin/acid clavulanic có thể gây ứ mật cấp tính,...
• Ngoài ra có một số trường hợp ít gặp khác như tắc mật trong thai kỳ.

Nguyên nhân ngoài gan

Một số tổn thương xung quanh gan hoặc các bệnh lý liên quan trực tiếp đến gan mật cũng có thể gây ra tình trạng tắc mật khi ống dẫn mật bị tổn thương. Một số nguyên nhân có thẻ kể đến như:

• Người có tổn thương tắc nghẽn trong lòng ống mật: ví dụ mắc bệnh sỏi mật gây tắc mật (đây là nguyên nhân gây bệnh phổ biến nhất, chiếm khoảng 90% những ca tắc mật được ghi nhận), ngoài ra còn có thể gặp giun chui ống mật.
• Các bệnh lý xuất hiện trên thành ống mật: khối u chèn ép ống dẫn mật gây ra tình trạng ứ tắc cũng là nguyên nhân thường gặp, có thể viêm đường mật xơ hóa gây chậm lưu thông đường mật..
• Các bệnh lý từ bên ngoài chèn vào đường mật: u đầu tụy, ung thư bóng Vater, ung thư gan, viêm tụy, hoặc có hạch di căn ở vùng gan chèn ép vào đường mật
• Một số nguyên nhân khác có thể kể đến như:  sẹo sau phẫu thuật cắt túi mật, bệnh hẹp đường mật bẩm sinh...

Nhìn chung, những người có nguy cơ cao mắc bệnh tắc mật bao gồm:

• Người bị sỏi mật hoặc có tiền sử gia đình bị sỏi mật, viêm tụy mạn tính hoặc ung thư tuyến tụy.
• Người có bệnh về gan mật, tổn thương tế bào gan.
• Người bị các khối u gần ống dẫn mật, các tổn thương ống dẫn mật.

Các triệu chứng thường gặp khi bị tắc mật

Vàng da, vàng mắt

Ống dẫn mật bị tắc ngăn cản dòng chảy của mật ra khỏi gan. Điều này dẫn đến sự tích tụ mật trong tế bào gan và bilirubin (sắc tố của mật) rò rỉ vào máu gây ra tình trạng vàng da, vàng mắt. Đây là biểu hiện thường thấy nhất ở người bệnh tắc mật.

Một số bệnh nhân có tình trạng tắc mật cấp tính trong vài ngày như viêm túi mật hoặc nhiễm trùng đường mật, thông thường xuất hiện triệu chứng đau bụng, sau đó sốt và có triệu chứng vàng da, các triệu chứng này biểu hiện rầm rộ và dễ dẫn đến tình trạng sốc nhiễm trùng nguy hiểm đến tính mạng nếu không được phát hiện kịp thời.

Sụt cân nghiêm trọng

Ngoài ra, tắc nghẽn ống mật, thường gặp trong các bệnh lý u hoặc ung thư, cũng làm ngăn chặn mật đến ruột của người bệnh. Khi không có mật để tiêu hóa thức ăn, việc tiêu hóa và hấp thụ thức ăn không diễn ra đúng cách, có thể gây thiếu hụt vitamin. Trong thời gian dài khiến người bệnh bị sụt cân, suy dinh dưỡng

Xuất huyết

Thường gặp nhất là những mảng chấm xuất huyết dưới da hoặc có khi là bị xuất huyết khi gãi. Khi bệnh diễn tiến nặng có thể gây chảy máu cam, xuất huyết tiêu hóa, ho ra máu,...

Một số triệu chứng điển hình khác

Nếu không có bilirubin trong mật, phân của người bệnh có thể trở nên nhạt màu, có màu như đất sét, nước tiểu vàng sậm như màu nước chè đặc (khác với nước tiểu vàng do uống thuốc).

Ngoài những biểu hiện trên, người bệnh còn có thể gặp phải một số triệu chứng như:

• Ngứa da
• Đau bụng
• Buồn nôn, nôn ói
• Sốt
• Chán ăn, ăn không ngon
• ...

Xét nghiệm chẩn đoán tắc mật

Một số triệu chứng của tắc mật rất dễ gây nhầm lẫn với bệnh gan và một số bệnh lý khác. Để có thể chắc chắn người bệnh đang gặp phải tình trạng gì, mức độ nghiêm trọng ra sao, bác sĩ có thể chỉ định người bệnh thực hiện một số biện pháp xét nghiệm chẩn đoán sau:

• Xét nghiệm máu
• Đánh giá chức năng gan
• Siêu âm
• Chụp cắt lớp vi tính (CT)
• Chụp cộng hưởng từ
• Nội soi mật tụy ngược dòng
• ...

Phương pháp điều trị tắc mật

Tùy thuộc vào nguyên nhân gây bệnh cũng như mức độ nghiêm trọng của từng trường hợp mà tắc mật có thể điều trị bằng những phương pháp khác nhau.

Một số phương pháp điều trị tắc mật phổ biến dựa trên nguyên nhân gây bệnh bao gồm:

• Sỏi mật: 

Sỏi đường mật chính không biến chứng: lấy sỏi

Sỏi đường mật chính có biến chứng (cấp: viêm đường mật cấp, áp xe gan đường mật, viêm tụy cấp; mạn: viêm hẹp đường mật, xơ gan, ung thư đường mật): Điều trị biến chứng và lấy sỏi cùng lúc hoặc ưu tiên điều trị biến chứng trước rồi lấy sỏi sau.

Phương pháp lấy sỏi:

Trường hợp sỏi phát hiện lần đầu: Với sỏi ống mật chủ, phương pháp điều trị có thể Nội soi mật tụy ngược dòng (ERCP), phẫu thuật lấy sỏi ống mật chủ và dẫn lưu, hoặc lấy sỏi qua da. Với sỏi đường mật trong gan: thông thường phẫu thuật mở ống mật chủ lấy sỏi có thể kèm dẫn lưu và lấy sỏi qua đường hầm Kehr; lấy sỏi qua da hoặc cắt gan khi có chỉ định

Trường hợp sỏi tái phát: các phương pháp thực hiện tương tự như sỏi lần đầu và có thể thực hiện thêm các phương pháp phòng chống sỏi tái phát, bao gồm: làm mật - da bằng túi mật, làm mật - ruột - da bằng quai hỗng tràng hoặc làm mật - ruột - da bằng quai ruột biệt lập. Nguyên tắc của các phương pháp này là tạo đường hầm bền vững giữa ống mật và thành bụng để dễ lấy sỏi tái phát.

Các trường hợp có biến chứng cấp tính thông thường sẽ được sử dụng kháng sinh và điều trị nhằm nâng đỡ thể trạng cho bệnh nhân.

• Ung thư: 

Đối với tắc mật do ung thư quanh vùng bóng Vater (ung thư đầu tụy, ung thư bóng Vater, ung thư đoạn cuối ống mật chủ). Nguyên tắc điều trị là phẫu thuật cắt khối tá tụy kèm nạo hạch với trường hợp có thể điều trị triệt để. 

Các phương pháp điều trị có thể kết hợp nhiều phương thức như hóa xạ trị kèm theo trước hoặc sau phẫu thuật. Chăm sóc giảm nhẹ được chỉ định cho các bệnh nhân có khối u không còn khả năng phẫu thuật hoặc di căn xa, bao gồm: giảm đau, giải áp đường mật và can thiệp tránh các trường hợp hẹp dạ dày.

• U nang ống mật: Tình trạng này là ông mật bị tắc nghẽn do phì đại bởi các khối u. Bác sĩ có thể tiến hành phẫu thuật để loại bỏ những khồi u này.
• Viêm tụy: Tắc mật do viêm tụy cũng có thể điều trị bằng phương pháp phẫu thuật nội soi ngược dòng hoặc điều trị bằng thuốc chống viêm để loại bỏ các triệu chứng.
• Tắc nghẽn đường mật: Đặt stent đường mật qua nội soi với stent kim loại tự giãn (SEMS) là phương pháp được lựa chọn hàng đầu trong điều trị tắc nghẽn đường mật ác tính không thể cắt bỏ và tắc nghẽn đường mật xa.
• ...

Chăm sóc sức khỏe người bệnh tắc mật tại nhà

Trong quá trình theo dõi, chăm sóc và điều trị tại nhà, người bệnh tắc mật cần lưu ý những điều sau đây:

• Tuân thủ hướng dẫn điều trị của bác sĩ. Sử dụng thuốc đúng - đủ - đều. Không tự ý ngừng sử dụng thuốc khi các triệu chứng đã thuyên giảm.
• Tích cực điều trị, có tinh thần lạc quan, thoải mái.
• Rèn luyện sức khỏe thường xuyên, tập thể dục thể thao vừa sức
• Thăm khám định kỳ để được theo dõi tình trạng sức khỏe, diễn tiến của bệnh.
• Xây dựng thực đơn ăn uống khoa học, lành mạnh. Bổ sung nhiều rau xanh, trái cây tươi. Hạn chế tối đa các loại thực phẩm cay nóng, nhiều dầu mỡ đặc biệt là chất béo bão hòa.
• ...

Trên đây là một số thông tin cơ bản về bệnh tắc mật mà mọi người cần nắm rõ. Ngay khi nhận thấy cơ thể xuất hiện những biểu hiện bất thường, người bệnh cần thăm khám sớm để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Mời bạn đọc truy cập Cẩm nang sống khỏe của BookingCare để tim đọc thêm những bài viết y khoa hữu ích.