Dị vật đường thở, cách xử trí và dự phòng

Khi gặp trường hợp dị vật mắc lại trên đường thở, người bệnh cần được sơ cứu kịp thời và nhanh chóng đưa tới bệnh viện gần nhất. Trường hợp dị vật đường thở cần phải soi gắp thì nên đưa bệnh nhân đi khám trực tiếp với các bác sĩ Tai Mũi Họng. 

Dị vật đường thở là một tai nạn sinh hoạt có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, đặt biệt ở trẻ em có nguy cơ bỏ quên dị vật, khó chẩn đoán.

Dị vật dường thở là gì?

Dị vật đường thở, đường ăn là những chất vô cơ hay hữu cơ mắc vào thanh quản, khí quản hoặc phế quản. Hay gặp nhiều nhất là hạt lạc, rồi đến hạt ngô, hạt dưa, hạt na, hạt hồng bì... mẩu xương, vỏ tôm, cua, đốt xương cá, mảnh đồ nhựa, kim, cặp tóc...

Đây là một cấp cứu nội – ngoại khoa, tiên lượng điều trị phụ thuộc vào bản chất dị vật và quá trình điều trị sớm hay muộn. Cho đến hiện nay, nội soi là phương pháp điều trị an toàn và cơ bản nhất.

Dị vật đường thở là những vật mắc lại trên đường thở từ thanh quản đến phế quản phân thùy.

• Là cấp cứu thường gặp trong Tai Mũi Họng nếu không được chẩn đoán sớm, xử trí đúng, nhanh chóng dễ dẫn tới các biến chứng nặng nề và có thể tử vong nhanh chóng.
• Dị vật đường thở gặp ở trẻ em nhiều hơn người lớn (75% gặp ở trẻ dưới 4 tuổi), do trẻ em thường có thói quen cho các đồ vật vào miệng. Tuy nhiên, đây là một tai nạn sinh hoạt có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, trong mọi điều kiện, hoàn cảnh.

Bất kể dị vật bị mắc là gì, người bệnh cũng tuyệt đối không được chủ quan, cần đi khám Tai Mũi Họng để được xử trí và gắp dị vật ra khỏi đường thở. 

Triệu chứng khi bị mắc dị vật đường thở

Không quá khó để nhận biết tình trạng mắc dị vật đường thở, bạn đọc có thể chú ý một số biểu hiện sau: 

• Bệnh nhân đang ngậm hoặc đang ăn đột nhiên ho sặc sụa, tím tái, ngạt thở trong chốc lát, vã mồ hôi, có khi đại tiện, tiểu tiện ra quần.
• Dị vật ở thanh quản
  • Nếu dị vật dạng tròn như viên thuốc, đường kính khoảng 5mm trở lên bị mắc kẹt ở buồng Morgagni trẻ sẽ bị ngạt thở và có thể tử vong nếu không được xử trí kịp thời.
  • Với các dị vật dài, sù sì, to hoặc mỏng bệnh nhân sẽ xuất hiện khàn tiếng và khó thở, mức độ khàn tiếng và khó thở phụ thuộc vào phần thanh môn bị che lấp.
  • Dị vật ở thanh quản rất dễ làm xuất hiện cơn co thắt thanh quản gây khó thở nặng thêm, bệnh nhân rất dễ tử vong.
• Dị vật khí quản: Bệnh nhân có biểu hiện ho, khó thở từng cơn sau đó lại bình thường.

Hiện nay, việc chẩn đoán chủ yếu dựa vào nội soi thanh – khí – phế quản. Nếu ở cơ sở y tế chưa được trang bị thì có thể chẩn đoán dựa vào chụp Xquang. Người bệnh nên nhanh chóng đi khám tại bệnh viện, phòng khám Tai Mũi Họng uy tín. 

Nguyên tắc điều trị dị vật đường thở

Phải đảm bảo khai thông đường thở, lấy bỏ dị vật càng sớm càng tốt. Người bệnh cần đến bệnh viện, phòng khám tai mũi họng để được xử trí, cấp cứu kịp thời. 

1. Xử trí trường hợp tối cấp

Trong trường hợp ngạt thở, nếu không xử trí ngay bệnh nhân sẽ tử vong.

• Trong cộng đồng: Cho bệnh nhân nằm dốc đầu, vỗ mạnh vào ngực bệnh nhân, kích thích cho bệnh nhân khóc, nếu dị vật tròn nhẵn sẽ rơi xuống họng hoặc vòm mũi họng, đưa ngón tay trỏ vào họng để kéo dị vật
• Có thể làm nghiệm pháp Heimlich: Khi bệnh nhân bị ngạt thở dùng hai bàn tay ép mạnh vào hai bên hạ sườn bệnh nhân 3 - 5 cái, nhằm tạo ra áp lực dương tính trong lồng ngực, hy vọng với áp lực này có thể đẩy được dị vật ra khỏi đường thở. Nhưng lưu ý chỉ làm nghiệm pháp này khi bệnh nhân đang bị ngạt thở, nếu không cấp cứu sẽ tử vong trong thời gian ngắn, thực hiện ngoài cơ sở y tế.
• Ở tuyến y tế không chuyên khoa: Nếu ngạt thở trong cơ sở y tế thì mở khí quản cấp cứu là tốt nhất, cũng có thể đặt nội khí quản hoặc chọc kim 13 qua màng giáp nhẫn, hoặc cũng có thể soi thanh quản bằng ống Mac Intosh gắp dị vật hoặc đẩy dị vật xuống dưới để khai thông đường thở càng sớm càng tốt.

2. Điều trị cấp cứu

Khi bệnh nhân có khó thở:

• Khó thở thanh quản độ II trở lên phải mở khí quản cấp cứu.

Dị vật ở thanh quản hoặc khí quản: Mở khí quản cấp cứu trước khi chuyển bệnh nhân lên tuyến trên.

• Dị vật ở phế quản gây suy hô hấp cấp: Cho thở oxy qua masque, có thể bóp bóng hỗ trợ nếu có rối loạn nhịp thở.

3. Soi gắp dị vật

Trong mọi trường hợp dị vật đường thở cần phải soi gắp sớm, ít gây nguy hiểm và tai biến khi chưa có các biến chứng như áp xe phổi, xẹp phổi và viêm phổi... Người bệnh nên gặp các bác sĩ Tai Mũi Họng giỏi để tiến hành gắp dị vật đường thở được an toàn nhất.

Trong nhiều trường hợp, sau khi soi gắp dị vật cần tiến hành soi hút mủ hoặc soi rửa phế quản, bơm thuốc kháng sinh, giảm viêm vào phế quản.

Dị vật đường thở có nguy hiểm không?

Có rất nhiều biến chứng có thể xảy ra, nó tùy thuộc vào bản chất dị vật, tuổi của bệnh nhân và thời gian được khám điều trị sớm hay muộn:

• Nếu dị vật là chất hữu cơ, hạt thực vật, ngấm nước trương to ra, gây nhiễm trùng và ứ đọng xuất tiết, nguy hiểm hơn dị vật kim khí nhẵn, sạch.
• Tuổi của bệnh nhân trẻ càng nhỏ càng nguy hiểm.
• Có khi dị vật được lấy ra khá nhanh chóng vẫn không cứu được bệnh nhi vì bị viêm phế quản - phổi cấp rất nặng.
• Bên cạnh đó nếu bệnh nhân đến bệnh viện sớm thì dễ lấy dị vật, ít biến chứng nhưng nếu đến muộn, đã có phản ứng viêm phù nề tổ chức, nhiều biến chứng sẽ xảy ra, lấy dị vật khó hơn và nguy cơ tử vong cao hơn.

Một số biến chứng hay gặp là: Tử vong do ngạt thở cấp, viêm phế quản, phế quản phế viêm; Xẹp phổi áp xe phổi, tràn mủ màng phổi do áp xe vỡ vào màng phổi; Tràn khí màng phổi, trung thất; Giãn phế quản do dị vật bỏ quên lâu ngày; Sẹo hẹp thanh quản...

Chú ý: Khi bị dị vật chui vào đường thở không nên cố gắng dùng mẹo, dùng tay để móc ra hoặc vuốt xuôi khi trẻ hóc vì có thể làm dị vật chui sâu vào đường thở khiến tình trạng trở nên nguy hiểm hơn.

Bên cạnh đó, sau khi làm mọi thao tác như trên mà dị vật không bắn ra được thì cần khẩn trương đưa nạn nhân đến bệnh viện gần nhất để các bác sĩ chuyên khoa tiến hành lấy dị vật, tránh các biến chứng nguy hiểm.