Giải đáp y học: Nguyên nhân ung thư đại tràng

Ung thư đại tràng là bệnh lý Tiêu hóa nguy hiểm và có tỷ lệ tử vong cao. Ung thư đại tràng hình thành ở ruột già, phần cuối của ống tiêu hóa. Đa phần khối u đều hình thành từ các u nhỏ sau đó mới tiến triển nặng hơn thành khối u ác tính bên trong đại tràng.

Cho tới nay, nguyên nhân cụ thể của ung thư đại tràng vẫn chưa được tìm hiểu rõ ràng, nhưng một số yếu tố nguy cơ gây bệnh được chỉ ra như sau:

Yếu tố nguy cơ ung thư đại tràng

Yếu tố dinh dưỡng

Ung thư đại trực tràng liên quan chặt chẽ với chế độ ăn nhiều thịt, mỡ động vật. Thực phẩm có nhiều mỡ, thịt động vật làm tăng lượng acid mật, làm thay đổi và thúc đẩy sự phát triển các vi khuẩn trong ruột, nhất là những vi khuẩn yếm khí như Clostridia. Các vi khuẩn này có thể biến đổi các acid mật thành các chất chuyển hóa có khả năng tác động tới sự sinh sản của các tế bào ung thư biểu mô ruột.

Những thực phẩm có nhiễm các hóa chất gây ung thư như benzopyren (thường có trong đồ chiên, nướng và hun khói), nitrosamin (thường có trong đồ ướp muối, hay ngâm muối như cá muối, trong dưa cà khú hỏng)… trong thực phẩm cũng có khả năng gây ung thư.

Chế độ ăn ít chất xơ, làm giảm khối lượng của phân và kéo dài thời gian phân ở lại trong ruột, tạo cơ hội cho sự sản xuất các chất sinh ung thư nội sinh, làm niêm mạc ruột phải tiếp xúc lâu hơn với các chất gây ung thư. Chế độ ăn thiếu các Vitamin A,B,C,E, thiếu canxi làm tăng nguy cơ gây ung thư.

Các tổn thương tiền ung thư 

Viêm đại trực tràng chảy máu và bệnh Crohn: nguy cơ ung thư gia tăng theo thời gian tiến triển bệnh. Cả hai bệnh đều có nguy cơ ung thư hóa cao ở người mắc bệnh khởi phát trước tuổi 40. 

Polyp đại trực tràng là sang thương nhô vào lòng ruột xuất phát từ lớp niêm mạc.

• Về đại thể có thể chia ra thành hai loại là có cuống và không có cuống.
• Về mô học, polyp được chia thành polyp tăng sản và polyp có tiềm năng ác tính (polyp tuyến ống, polyp tuyến nhánh và polyp tuyến ống – nhánh). Polyp tuyến là những polyp có tiềm năng hóa ác tính, được xem là những tổn thương tiền ung thư. 50% các polyp tuyến nhánh đường kính lớn hơn 2cm chứa tế bào ung thư. Thời gian để một polyp tuyến phát triển thành ung thư khoảng từ 5 đến 10 năm.

Yếu tố di truyền

Yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng trong sinh bệnh ung thư đại trực tràng. Những người có một hay nhiều người thân thế hệ thứ nhất bị ung thư đại tràng sẽ có nguy cơ ung thư cao hơn hai đến bốn lần so với người không có tiền căn, có thể liên quan đến yếu tố di truyền, hoặc chung môi trường tiếp xúc, hoặc cả hai.

Các điều kiện di truyền gây ra ung thư đại tràng bao gồm: bệnh đa polyp đại trực tràng gia đình và hội chứng ung thư đại trực tràng di truyền không có polyp:

• Bệnh đa polyp đại trực tràng gia đình (FAP): di truyền gen trội nhiễm sắc thể thường, gồm rất nhiều polyp trong lòng đại trực tràng (>100), xuất hiện ở lứa tuổi thanh thiếu niên, và ung thư hóa ở độ tuổi 40 - 45. 
• Ung thư đại tràng di truyền không liên quan đến đa polyp: còn được gọi hội chứng Lynch I và II, bệnh di truyền trội trên nhiễm sắc thể thường. Thường xảy ra ở đại tràng phải và ở người trẻ từ 35 – 45 tuổi, với đặc điểm có nhiều u cùng lúc. Hội chứng Lynch I là những ung thư đại trực tràng ở người trẻ, và Lynch II có thêm ung thư ngoài đại – trực tràng
• Hội chứng đa polyp hamartoma:  thường gặp nhất là Hội chứng Peutz-Jeghers, là bệnh di truyền gen trội nhiễm sắc thể thường. Bệnh nhân có nhiều polyp trong ống tiêu hóa kèm theo các vết sắc tố ở da, niêm mạc miệng.
• Hội chứng Gardner: gồm đa polyp kèm theo u bó sợi.

Sinh học phân tử của ung thư đại tràng

Hầu hết các ung thư đều có cơ sở từ gen, ung thư xảy ra là một quá trình gồm nhiều giai đoạn, đòi hỏi sự tích tụ những biến đổi gen được thừa hưởng cũng như mắc phải.

Các rối loạn trong cơ chế điều tiết sinh sản tế bào xuất hiện ung thư, gây ra đột biến hoặc rối loạn kiểu gen, được chia thành hai nhóm chính là gen sinh ung và gen ức chế khối u. Gen Kras là gen sinh ung nằm trên nhánh ngắn của nhiễm sắc thể số 12, bị đột biến trong khoảng một nửa các ung thư đại trực tràng. Trường hợp khác là đột biến các gen ức chế khối u thường thấy như APC, DCC, p53 và MCC. 

Các yếu tố khác

Ngoài ra, nguy cơ mắc bệnh ung thư đại tràng cũng tăng lên khi:

• Tuổi càng cao thì nguy cơ mắc ung thư đại tràng càng lớn. Bệnh thường gặp ở những người trên 40 tuổi.
• Ít hoạt động thể chất thường xuyên: Những người ít vận động, hay ngồi một chỗ dễ bị ung thư đại tràng hơn những người thường xuyên vận động.
• Thừa cân và béo phì.
• Tiêu thụ rượu, bia
• Sử dụng thuốc lá: Theo nghiên cứu, những người có thói quen hút thuốc lá mắc ung thư đại tràng nhiều hơn những người không hút 30-40%.
• Ngoài ra còn một số nguy cơ khác như tiền sử phẫu thuật cắt túi mật, chiếu tia xạ và bệnh to đầu chi.

Duy trì một lối sống lành mạnh, ăn uống cân đối và thường xuyên tham gia các chương trình kiểm tra sức khỏe định kỳ là yếu tố quan trọng giúp giảm nguy cơ và phát hiện sớm bệnh ung thư đại tràng.