Những điều cần biết về phát ban

Phát ban là một trong những vấn đề sức khỏe da phổ biến và ảnh hưởng đến nhiều người. Từ những nổi ban nhỏ đến các vấn đề da phức tạp hơn, phát ban có thể gây ra sự không thoải mái và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống hàng ngày của cá nhân.

Để hiểu rõ hơn về tình trạng này và cách đối phó, chúng ta cần tìm hiểu về nguyên nhân gây ra phát ban, nhận biết dấu hiệu và các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Phát ban là gì?

Phát ban là tình trạng da có các nốt hoặc mảng đỏ, viêm và có thể sẩn cục. Một số phát ban trên da gây khô và ngứa, một số là đau đớn. Mặc dù phát ban thường được mô tả là có màu đỏ nhưng trên tông màu da sẫm hơn có thể có màu tím, xám hoặc trắng. Phát ban có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào hoặc có thể là toàn thân.

Hầu như tất cả mọi người đều bị ít nhất một lần phát ban trên da trong suốt cuộc đời. Từ trẻ sơ sinh đến người già đều có thể bị phát ban trên da. Trẻ sơ sinh dễ bị hăm tã, trẻ em dễ bị viêm da dị ứng và nhiễm các loại virus gây phát ban. Trẻ lớn hơn hoặc người lớn có thể bị viêm da tiếp xúc vì da trở nên nhạy cảm với các chất gây dị ứng hoặc kích ứng theo thời gian.

Dấu hiệu của phát ban

Tuỳ từng nguyên nhân gây ra mà phát ban có dấu hiệu khác nhau, một số biểu hiện chung và thường gặp bao gồm

• Ban đỏ: da trở nên đỏ hoặc có các vết ban đỏ, mẩn ngứa.
• Sưng tấy: các khu vực da có thể sưng tấy, nổi sẩn cục.
• Gãy vảy: da có thể bong tróc hoặc gãy vảy ở các khu vực bị ảnh hưởng.
• Mẩn ngứa: cảm giác ngứa ngáy hoặc mẩn ngứa trên da.
• Có thể xuất hiện mụn nước li ti.

Một số dạng phát ban hay gặp có thể kể đến:

• Chàm
• Thủy đậu
• Ban dạng herpes
• Ban đỏ
• Ban đào
• Hăm da
• Ban bệnh lyme
• Ban dị ứng

Nguyên nhân gây phát ban

Nhiều thứ có thể gây phát ban da, bao gồm cả những nguyên nhân vô hại và những vấn đề bệnh lý. 

• Tình trạng phát ban gây ra bởi các tác nhân vô hại, phát ban có thể tự hết sau khi tác nhân biến mất.
• Phát ban do sốt: tình trạng này thường xuất hiện ở trẻ nhỏ khi sốt cao, do trẻ em da thường mỏng và các mạch máu nông.
• Tiếp xúc với tia UV mặt trời, khí hậu khô hanh hoặc ô nhiễm không khí cũng có thể làm kích thích da và gây ra phát ban.
• Stress và tình trạng tâm lý không ổn định cũng có thể làm tăng cường sản xuất histamine, gây kích ứng da và dẫn đến phát ban.
• Phát ban do côn trùng đốt, tình trạng này thường tương đối nhẹ song vấn có những trường hợp nọc độc côn trùng có thể gây sốc phản vệ và cần được điều trị kịp thời.
• Phát ban do dị ứng thuốc: một số người có thể dị ứng với các thành phần của một số thuốc thông thường như Panadol dẫn đến phát ban sau khi sử dụng.
• Phát ban gây ra bởi các tình trạng bệnh lý trên da:
• Viêm da tiếp xúc: dạng phát ban do viêm da này xảy ra khi cơ thể phản ứng với một chất mà cơ thể “không thích”. Rất nhiều người bị dị ứng với nước hoa, chất bảo quản, niken (thường thấy trong đồ trang sức) thậm chí cả phấn hoa. Các chất kích thích phổ biến bao gồm xà phòng, chất tẩy rửa, hóa chất và chất tẩy rửa gia dụng.
• Viêm da cơ địa: biểu hiện nhận biết tình trạng là vùng da bị phù nề, đóng vảy hoặc nổi mụn nước, các vết nứt gây cảm giác đau. Bệnh không lây cho người khác nhưng các vùng viêm da có thể lan nhanh sang vị trí khác trên cơ thể.
• Bệnh trứng cá đỏ: bao gồm nhiều triệu chứng khác nhau các triệu chứng phổ biến bao gồm đỏ bừng mặt, nổi mụn đỏ, đỏ mặt, khô da và nhạy cảm với da trên các tông màu da sẫm hơn, các vết sưng màu nâu hoặc nâu vàng có thể xuất hiện và phát ban có thể có màu sẫm.
• Bệnh chàm: có xu hướng xảy ra ở những người bị dị ứng hoặc hen suyễn. Phát ban thường có màu đỏ, ngứa và có vảy. 
• Bệnh vẩy nến: thường xảy ra dưới dạng các mảng đỏ, có vảy trên khớp và dọc theo da đầu. Đôi khi bị ngứa. Móng tay cũng có thể bị ảnh hưởng.
• Bệnh chốc lở: thường gặp ở trẻ em, nhiễm trùng này là do vi khuẩn sống ở các lớp trên cùng của da. Bệnh chốc lở xuất hiện dưới dạng vết loét màu đỏ biến thành mụn nước, rỉ nước, sau đó tạo thành lớp vỏ màu mật ong trên toàn bộ hoặc một phần phát ban.
• Bệnh zona: một tình trạng da phồng rộp đau đớn do cùng một loại virus gây ra như bệnh thủy đậu. Virus có thể nằm im trong cơ thể bạn trong nhiều năm và tái xuất hiện dưới dạng bệnh zona. Nó thường chỉ ảnh hưởng đến một bên của cơ thể.
• Các bệnh thời thơ ấu gây ra bởi virus như thủy đậu, sởi, ban đỏ, rubella, bệnh tay chân miệng. Phát ban có thể kèm theo sốt.
• Nấm da: triệu chứng điển hình là ngứa, các mảng phát ban vảy tròn có đường viền nổi lên. Để chẩn đoán chính xác nguyên nhân do nấm cần lấy mảnh da làm xét nghiệm soi tìm nấm.

Nhiều tình trạng bệnh lý toàn thân cũng có thể gây phát ban như Lupus ban đỏ (một bệnh về hệ thống miễn dịch), viêm khớp dạng thấp, đặc biệt là loại thiếu niên, bệnh Kawasaki (viêm mạch máu), một số bệnh nhiễm trùng toàn thân (toàn thân) do virus, vi khuẩn hoặc nấm.

Chăm sóc phát ban tại nhà

Nhiều phát ban đơn giản sẽ được cải thiện bằng cách chăm sóc da nhẹ nhàng và tránh các chất gây kích ứng. Thực hiện theo các gợi ý:

• Tránh chà xát làn da của bạn.
• Sử dụng chất tẩy rửa nhẹ nhàng.
• Tránh bôi trực tiếp các loại kem hoặc thuốc mỡ mỹ phẩm lên vết phát ban.
• Sử dụng nước ấm (không nóng) để vệ sinh. Lau khô, không chà xát.
• Ngừng sử dụng bất kỳ loại mỹ phẩm hoặc kem dưỡng da nào được thêm vào gần đây.
• Để khu vực bị ảnh hưởng tiếp xúc với không khí càng nhiều càng tốt.
• Tắm bột yến mạch: ngâm mình trong bồn nước ấm với bột yến mạch dạng keo có thể làm giảm tình trạng da khô, ngứa ngáy. 
• Một số kem bôi thảo dược có thành phần dịu nhẹ như rau má có thể sử dụng để giảm phát ban mẩn ngứa do côn trùng đốt hay hăm tã ở trẻ.
• Kem hydrocortisone (1%) được bán không cần đơn và có thể làm dịu nhiều phát ban. Hydrocortisone mạnh hơn hoặc các loại kem steroid khác cần dùng theo đơn của bác sĩ. 
• Thuốc kháng histamin đường uống có thể giúp giảm ngứa da do côn trùng đốt.

Khi nào phát ban cần đi khám

Tình trạng phát ban có thể là dấu hiệu cảnh báo của nhiều vấn đề sức khoẻ, nếu phát ban không hết sau khi đã thử các biện pháp tại nhà hoặc xuất hiện các biểu hiện dưới đây hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ các cơ sở y tế:

• Phát ban kèm khó thở, tức ngực hoặc mặt sưng phù nề.
• Bị phát ban màu tím trông giống như vết bầm tím.
• Bạn bị đau khớp, sốt hoặc đau họng.
• Bạn có những vệt đỏ, sưng tấy hoặc những vùng rất mềm vì đây có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng.
• Bạn đang dùng một loại thuốc mới mà đột ngột phát ban. Không thay đổi hoặc dừng bất kỳ loại thuốc nào mà hãy nói chuyện với bác sĩ kê đơn để được điều chỉnh phù hợp.
• Điều trị tại nhà không hiệu quả hoặc các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn.

Cách phòng ngừa phát ban

Để ngăn chặn và giảm thiểu nguy cơ phát ban, có một số biện pháp phòng ngừa cần được chú ý:

• Tránh tiếp xúc với chất kích thích: tránh tiếp xúc với các chất gây dị ứng có thể kích thích phát ban.
• Bảo vệ da khỏi tia UV: sử dụng kem chống nắng và hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời.
• Duy trì độ ẩm: duy trì độ ẩm cho da bằng cách sử dụng kem dưỡng ẩm và tắm với nước ấm.
• Quản lý Stress: học cách quản lý căng thẳng, stress và tạo ra môi trường sống thoải mái.
• Nếu cần đến những nơi nhiều cây cối, rừng núi… cần sử dụng bảo hộ và dùng xịt côn trùng.

Phát ban dù là sốt hay phát ban không sốt, là một vấn đề da phổ biến có thể ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống hàng ngày của bạn. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu và biện pháp phòng ngừa phát ban là quan trọng để giảm thiểu rủi ro và đối phó với tình trạng này một cách hiệu quả.